Nadat ik definitief besloten had om eind september 2019 naar La Palma te gaan, moest ik gaan nadenken over een telescoop. In 2016 had ik mijn huidige 12″ f/5 zelfbouw dobson meegenomen naar La Palma en dat was fantastisch! Maar de telescoop heeft wel wat gebreken: Niet echt collimatievast, best wel zwaar, veel last van strooilicht en met een brandpuntsafstand van 1500mm best lastig in balans te krijgen. Ook de trussbevestigingen op zowel de UTA als de spiegelbak zijn niet echt optimaal. Op de UTA zijn de knopjes wat klein en op de spiegelbak zitten de knoppen aan de binnenkant van de bak, dicht bij de rand van de spiegel. Dat is lastig aandraaien.

Dus wat nu, gaan we deze nog een keer meenemen, gaan we iets huren op LP of gaan we een nieuwe bouwen.

Ik liep al een tijdje met het idee om een 12″ f/4 te bouwen en nadat ik in een aanbieding voor €80 een nieuwe bovenfrees kon kopen was de knoop doorgehakt. Ik ga een nieuwe 12″ f/4 maken. Ik heb altijd met een schuin oog gekeken naar de telescopen van Roel (http://www.roelblog.nl/) en van Sumerian Optics. In mijn ontwerp heb ik dan vooral ook gekeken naar de telescopen van deze twee bouwers. Met name Roel’s 350mm f/4 versie 2 diende als inspiratie.

Plan

De spiegelbak/spiegelcel wordt een “driehoek” met drie “wipjes” voor de spiegelondersteuning. Deze “driehoek” moet bevestigt worden met boutjes en veren aan een rand die om de spiegel zit. Deze rand is een sandwich van twee op elkaar gelijmde 18mm platen. Trussklemmen komen in de hoeken van de bovenste gelijmde plaat, met knoppen aan de buitenkant. Dit is eigenlijk een combinatie van de spiegelcel / spiegebak van een Sumerian en de telescopen van Roel.

De UTA wordt een enkele ring van 30mm (18mm + 12mm). Hieraan komt een focuserplaat, ook 30mm, met een Moonlite focuser. De vangspiegelhub hangt met drie vanes in het midden. Voor transport moet de vangspiegel eenvoudig losgemaakt kunnen worden, bv met magneetjes. Lijkt dus ook op de UTA van Roel, alleen dan een stuk dikker.

De rockerbox wordt ook de transportkoffer / box, waarbij de bovenkant gewoon open blijft. Het wordt geen koffer waarbij de deksel ook als draaiplateau dient. Onder de rocker komt een vast draaiplateautje. De spiegelcel moet precies in de rockerbox passen. De bananen mogen groter zijn dan de rockerbox. Balans is wat mij betreft belangrijker dan dat de bananen in het koffertje passen. Dus als de bananen wat groter moeten zijn, so be it!

Spiegel

Eerste plan was om een GSO 12″ F/4 van zo’n €600 aan te schaffen. De verkoop van mijn Orion SkyQuest XX12 moet de kosten van een nieuwe spiegel dan ongeveer wel dekken. Maar halverwege het bouwen had ik de gelegenheid om met een GSO 12″ F/4 te kijken en het beeld daarvan viel toch wel behoorlijk tegen. GSO maakt soms goede spiegels, maar vaak ook (hele) slechte. Het is eigenlijk een loterij waarbij je geluk kan hebben of pech. En gokken met €600 doe ik liever niet.

Ik ken een aantal mensen die erg tevreden zijn over hun spiegel die ze hebben laten maken door John Nichol van Nichol Optical. John maakt kwalitatief hoogwaardige spiegels. Elke spiegel wordt handmatig gemaakt en gecontroleerd. Voor zo’n €1200 kon ik bij John een superdunne, superlichte 12″ F/4 spiegel kopen. Een stuk duurder, maar voor de kwaliteit die John levert een hele gunstige prijs. Ondanks de aankomende Brexit heb ik in maart een bestelling geplaatst bij John. Plan is dus veranderd van de goedkoopste spiegel naar de beste spiegel!

Spiegelbak / Spiegelcel

Ik heb de cel gemaakt van 18mm populierenmultiplex. Superlicht! De wipjes zijn gemaakt van 15mm aluminumprofielen. De spiegel komt te rusten op 6 nylon boutjes die in de wipjes geschroefd zijn. Op de driehoek zitten blokjes van ongeveer 30mm waarin straks nylon boutjes komen als randondersteuning van de spiegel. In de onderste plaat zit een uitsparing waarin deze blokjes mooi wegvallen.

De gaten voor de trussbuizen heb ik bij Roel geboord met een kolomboor. Deze moeten in een specifieke hoek ingeboord worden en dat is erg lastig met de hand te doen.

Het eerste ontwerp hield rekening met een spiegel van 6kg en 38mm dik. De Nichol Optical spiegel weegt 3.5kg (!!) en is 25mm dik. Omdat de Nichol Optical spiegel dunner is moet de randondersteuning wat lager. Dit heb ik opgelost door de nylon boutjes waarop de spiegel ligt iets langer te maken. Omdat de spiegel zo dun is, is er in de ring om de spiegel ruimte over om met nylon boutjes een spiegelklem te maken. De boutjes klemmen de spiegel niet echt, maar houdt de spiegel tegen als deze gaat kantelen.

Upper Tube Assembly (UTA)

De rand van de UTA bestaat uit twee ringen van 18mm en 12mm gefreesd uit berkenmultiplex. Deze heb ik uitgehold om e.e.a. lichter te maken. De focusserplaat is ook 30mm en hangt met twee M6 bouten aan de UTA. De ring en de plaat moet niet doorbuigen onder het gewicht van een Ethos oculair. Vandaar dat deze wat dikker zijn. De vangspiegel wordt met drie druppels siliconenkit gelijmd aan een aluminium buis van 50mm. Dit buisje komt bij Roel vandaan en is machinaal afgezaagd onder een hoek van 45 graden Deze buis zit vast aan een houten blokje, waarin 6 neodysium magneetjes zijn gelijmd. Deze magneetjes zitten tegen een ijzerplaatje aan die aan de hub hangt. Collimatieboutjes duwen tegen dit plaatje.

De trusses komen (wederom) van de berging van Roel. Het zijn 14mm aluminium buizen van 1mm dik. De trusses zijn aan elkaar bevestigd met een alu hoekprofiel. In dit profiel is aan de bovenkant een sleuf gezaagd. Door dit sleufje gaat de kop van een patentboutje. Door bovenaan de UTA een knopje aan te draaien trekt dit patentboutje het hoekprofiel strak tegen de UTA aan. Superstevig en zelfs goed te doen wanneer het -10 graden is.

Rockerbox en Bananen

De rockerbox is gemaakt van 18mm berkenmultiplex. De rocker is groot genoeg om de spiegelcel in te doen voor transport. Daarnaast heb ik de zijkanten aangepakt met een gatenzaag. Dit scheelt weer gewicht (meer dan een kilo) en het is makkelijker om het geheel vast te pakken.

De bananen komen bij Roel vandaan. Die had nog een setje kingsize bananen in de berging liggen. Tnx Roel! De bananen zijn 18mm + 4mm dik en uitgehold, zodat ze wat lichter zijn.

 

Missers

Helaas gaat e.e.a. niet in een keer goed. De vangspiegel hing uiteindelijk te laag, omdat deze iets dikker was dan ik dacht en ik geen rekening houdt gehouden met de dikte van de siliconendruppels. Ook komt de spiegel door de offset van 5mm nog wat lager te hangen. Ik heb dit opgelost door een nieuwe focuserplaat te zagen die wat langer is. De vangspiegel hangt nu netjes in het midden.

Ook kon de vangspiegel wat wiebelen. Dit kwam omdat het houten plaatje met de magneetjes niet helemaal vlak was en dus niet mooi aansloot op het ijzeren plaatje. Ik heb dit opgelost door op het ijzeren plaatje 6 magneetjes te lijmen waarop de magneetjes in het houten plaatje nu aansluiten. Dit heeft ook nog eens als voordeel dat de vangspiegel nu, na het loshalen, altijd weer exact op dezelfde plek teruggeplaatst wordt.

De telescoop

Uiteindelijk is dit ‘m geworden.

Transport

Het geheel is vrij compact op te ruimen en mee te nemen. Rocker, spiegelcel en UTA passen in een grote rugzak. Zonder de UTA in de rugzak is het geheel lichter dan 10kg en blijft het binnen de “gegarandeerd mee in de cabine” maten van Transavia. UTA en bananen zitten dan in de koffer. Trusses gaan in een aparte koker mee in het ruim. Het geheel weegt zo’n 12 à 13kg. Dat is 10 (TIEN!) kilo lichter dan de vorige dobson.

First Light

Juli 2019 naar Zuid Frankrijk en eindelijk een goed moment om de kijker eens goed te testen. First Light was erg indrukwekkend. De telescoop heeft nauwelijk last van strooilicht, collimatie blijft in tact en hij zwiept heerlijk. En het beeld is fantastisch. Ik was bang dat ik de coma van een f/4 wat storend zou vinden, maar ik vind het acceptabel. En de spiegel laat prachtige beelden zien. Op één avond had ik een fantastisch beeld van Saturnus (en ik houd niet eens van planeten kijken…). Ik kon banden en details op het bolletje zien. Daarnaast niet alleen de Cassini scheiding maar ook de Encke scheiding. Ik wist niet eens dat dat mogelijk was! Zeer fraai en dus een hele goede spiegel. Thanks John!

Balans

En dan de balans. Dit is met een superlichte spiegel van 3.5kg nog steeds een punt van aandacht. De balans wordt nu gevonden met behulp van twee 4mm elastieken. Dit gaat net, maar met name dichtbij de horizion en rond zenith is dit een probleem. De telescoop dreigt dicht bij de horizon te gaan kantelen, want het gewicht ligt dan te ver naar voren. Dit is met name een probleem wanneer de telescoop niet helemaal waterpas staat. Rond zenith trekken de elastieken de telescoop een klein beetje naar beneden. Dit heb ik inmiddels opgelost door de elastieken niet meer vast te maken aan de achterste knop, maar aan een boutje helemaal aan het einde van de bananen. De balans is nu prima en zeker beter dan bij mijn vorige telescoop, maar ik ga hier nog wel wat aan veranderen. Waarschijnlijk ga ik gewichtjes aan de spiegelcel toevoegen, zodat het geheel beter in balans komt en de telescoop niet meer kiepert wanneer deze niet helemaal waterpas staat. Kortom, er valt altijd wat te verbeteren aan je eigen telescoop!